11 oct 2012

O triunfo en Roma

        O triunfo é a entrada solemne e apoteósica en Roma dun xeneral vitorioso, a quen a patria quere recompensar os seus esforzos, e recoñecer e premiar a súa táctica e o seu acerto no bo éxito da guerra. Propiamente é unha festa relixiosa, un acto oficial de acción de grazas do vencedor a Xúpiter Optimo Máximo, patrón da cidade. É como unha devolución gozosa a Xúpiter dos auspicios que no día de saída da cidade solicitou naquel mesmo templo para ir defender a patria contra os inimigos que xa foron derrotados. As horas en que se celebra o triunfo a cidade está sometida ao imperium militar; o triunfador que en aquel momento sobe ao Capitolio é o único xefe do Estado....
        O triunfo non se concedía máis que aos maxistrados e supoñía no momento da entrada a suprema xefatura sobre o exército. Ninguén que non fose ou cónsul, ou imperator, ou pretor podía ser recibido en Roma coa apoteose do triunfo, aínda que conseguise as maiores vitorias.
CONDICIÓNS PARA A OBTENCIÓN DO TRIUNFO
A) Por parte do xeneral:
®     Que sexa maxistrado en funcións. Xamais se concedeu a un particular. Cando un de tal condición obtivo unha vitoria digna do nome de imperator e do triunfo, resérvao para cando tome posesión dalgunha maxistratura maior.
®     Que fóra xeneral en xefe no momento da batalla. Se hai dous maxistrados con imperium: un cónsul e un ditador, un pretor e un cónsul, o dereito do triunfo pertence ao que se supón xefe, o ditador no primeiro caso e o cónsul no segundo. Se fosen os dous cónsules, pertence a aquel que no día da vitoria teña o auspicium e o imperium. De ordinario ao cónsul armatus.
®     Aos maxistrados de excepción non se lles concede máis que ao ditador.
®     Que non rematase o tempo lexítimo da maxistratura, aínda que por concesión do senado adoitaba prorrogarse indefinidamente, ata o día en que pasase o termo da cidade de Roma. Quedaban acampados na demarcación da cidade, e celebraban o triunfo cando era máis oportuno.
®     Que non renunciase á condución dos exércitos, e que rematase a guerra. O triunfo non era o premio dunha batalla, senón a celebración do día da vitoria.
®     Debe celebralo o maxistrado en persoa, non podendo delegar en ningún dos seus lugartenentes.
B) Por parte da guerra:
®     Que a guerra fora xusta. Nin nas guerras civís, nin na dominación dos tumultos dos escravos ou do pobo, se celebraban os triunfos.
®    Que a haxa necesitado para conseguir a vitoria unha batalla de empurre, na que sucumbiran 5.000 inimigos polo menos. Con frecuencia esaxerábase por parte dos xefes, pero o senado facía as súas indagacións.


A ENTRADA TRIUNFAL
        O mesmo xeneral que pensaba reunir as condicións para iso, pedía o triunfo que decretaba o senado, especificando tamén o presuposto que cría oportuno para a súa celebración. Entre tanto o interesado escribía a todos os seus amigos para que falasen no seu favor e decretasen a súa entrada triunfal. O agardaba nos arredores da cidade sen entrar nela cunha representación dos exércitos vencedores extra pomerium, porque se entraba na cidade perdía o imperium e por conseguinte a condición esencial da posibilidade do triunfo.
        O día convido polo senado e o xeneral vencedor, o desfile da vitoria organizábase no campo Marte, onde se ordenaban convenientemente a presentación das lexión vencedoras, os cativos, os carros co botín, etc. Pasaba pola porta triumphalis; atravesaban o Circo Flaminio, onde se situaba parte do pobo para presenciar o espectáculo e aplaudir o seu xeneral, discorría logo polo Velabro, o foro Boario, o circo Máximo, e de alí dirixíase á Vía Sacra, cruzando o foro Romano, cliuus Capitolinus e cume do Capitolio.
        Ao longo do traxecto as rúas e as prazas estaban adornadas de grilandas, os templos abertos e de todas as aras subían ao ceo columnas de incenso.
        Abrían a marcha os senadores e os maxistrados, seguidos da banda de trompetas, detrás en carros ou en angarellas (fercula) os despoxos dos pobos vencidos, insignias, estandartes, armas, estatuas, obxectos logrados, insignias e distintivos conseguidos polo xeneral triunfador, as imaxes das cidades conquistadas, dos ríos domeados, etc., etc. Homes con pancartas en que se especifican as prazas e fortes tomados ao inimigo, as batallas libradas que, ás veces, ata se pintaban en amplos cadros.
        Seguían a continuación as vítimas que se ían sacrificar no Capitolio, xa que o sacrificio era o esencial do triunfo. As vítimas habían de ser touros brancos, ou que polo menos tivesen unhas manchas brancas sobre a fronte. Dourábaselles os cornos e entrelazaban grilandas. Sobre os seus lombos botábase unha gualdrapa (dorsuale). Conducíanos os vitimarios e camilos ricamente vestidos ao modo antigo. O número de vítimas varía. Se o xeneral dera a morte ao xefe dos inimigos en loita singular, ofrecía os despoxos (spolia opima) no templo de Xúpiter Feretrio. Tras as vítimas seguían os líderes cativos coa soga ao colo, ou arrastrando cadeas a pé, ou sobre os seus propios carros. Ao chegar ao cliuus Capitolinus separábanse da comitiva e encerrábanos no cárcere Mamertina, onde de ordinario eran executados inmediatamente. Detrás dos xefes inimigos seguían a pé representantes dos prisioneiros ordinarios e reféns, en número moi variable, que logo ou eran executados ou vendido como escravos.
        Detrás dos cativos e a unha distancia conveniente, para que se distinguise ben a segunda parte do desfile, seguía o corpo de lictores, vestidos con túnicas de púrpura, portadores de vasos e pebeteiros de perfumes, citaristas, frautistas que marcaban cos seus instrumentos o compás da marcha.
        O carro do xeneral triunfador coroado de loureiro e tirado por un madeiro de catro cabalos brancos, adornados tamén eles con coroas. O triunfador durante todo o esfiañe era a imaxe vivente de Júpiter Capitolino, a quen debía o triunfo e nas mans da cal ía depositar as insignias da vitoria. A túnica palmata e a toga pieta, sementada de estrelas de ouro de que ía vestido, pertencían ao tesouro do Capitolio, o mesmo que o cetro que empuñaba, rematado nunha aguia, levando na outra man un ramo de loureiro, a súa faciana ía pintado de minio, a cor dos inmortais, e as súas tempas ían cinguidas dunha coroa de loureiro. Detrás del un escravo sostiña outra coroa, a coroa de ouro de Xúpiter Optimo Máximo, demasiado pesada para levala na cabeza. Xunto a el ían os seus fillos pequenos ou ben no carro, ou se non eran  moi pequerechos nos cabalos que arrastraban o carro, os fillos maiores detrás e a cabalo.
        E, finalmente, pechando a marcha, os seus soldados, cos seus distintivos e condecoracións, berrando io triumphe!, celebrando cos seus cánticos as glorias do xeneral, ou ridiculizando satiricamente os seus defectos. Nun triunfo de César que nos recorda Suetonio os seus soldados non facían máis que difamar o seu xeneral polos seus malos costumes. Estas cancións e os insultos que lle dirixían non levaban a intención de deshonralo senón de evitar as malas envexas, ou o anoxo dalgúns deuses que puidesen vingarse del. Para evitar o fascinum levaba sobre a súa persoa uns amuletos oportunos, ademais do falo que ía sobre o carro, e o escravo que detrás del sostiña a coroa sobre a súa cabeza e lle ía repetindo sen cesar: «acórdate que es home».
        Chegado ao Capitolio ofrecía a Xúpiter os loureiros, e as insignias que levaba na man, e inmolaba as vítimas conducidas no desfile triunfal. Remataba cun banquete ao que asistían os maxistrados e o senado e outro ofrecido aos soldados e ao pobo.
        Ao principio a festa duraba un día, pero despois, ao aumentar o botín que o xeneral quería facer figurar no triunfo, duraba máis tempo.
        No tempo imperial, como os xenerais eran lugartenentes do emperador e loitaban baixo os auspicios do señor do Imperio, a este pertencía celebrar os triunfos; aínda que a honra de tomar os ornamentos triunfais o concedían os emperadores, a partir de Tiberio, con moita facilidade, e ás veces a un calquera, co cal o triunfo perdeu toda a súa prestancia e significado.

José Guillén “ Urbs Roma: vida e costumes dos romanos” Ed. Sígueme. Salamanca 1980. Págs. 529-535

No hay comentarios:

Publicar un comentario